Na mojej stronie pojawiały się już materiały o kalkulatorach z Polski, Niemiec, ZSRR, USA czy nawet Japonii, ale nigdy nie przygotowałem opisu urządzenia z Bułgarii. Czas to zmienić.
We większości państw dawnego bloku wschodniego w pewnym momencie pojawiał się pomysł produkowania własnych maszyn liczących, inaczej kalkulatorów. Podobnie było w Bułgarii, a właściwie w Bułgarskiej Republice Ludowej, bo tak brzmiała oficjalna nazwa tego kraju w latach 1946 do 1990 r. Pierwsze prototypy opracowane przez Centralny Instytut Technologii Obliczeniowych powstają w połowie lat 60. i produkowane są przez zakłady Elektronika (електроника) zlokalizowane w stolicy kraju Sofii. Pierwsza seria urządzeń nazwana została „ELKA”, jest to skrót od ЕЛ (ектронен) КА (лкулатор) ,czyli „elektroniczny kalkulator”. Z czasem słowo elka stało się ogólną nazwą kalkulatorów produkowanych w Bułgarii.
Pierwszy seryjnie produkowany modelem była Elka 6521. Ten dość duży, bo ważący aż 16kg kalkulator obsługiwał między innymi funkcję pierwiastka kwadratowego. W internecie można natknąć się na opinię, że było to pierwsze urządzenie z taką funkcjonalnością, ale nie jest to prawda. Bułgarskich inżynierów Petara Popova i Stefana Angelova ubiegli twórcy ze stanów. Mimo wszystko bałkański duet uhonorowany został najwyższym odznaczeniem w socjalistycznej Bułgarii – orderem Georgia Dimitrova.
Bohaterem dzisiejszego materiału jest młodszy brat kalkulatora Elka 6521 o oznaczeniu 103. Projektowanie tego modelu rozpoczęto w 1973 roku, a do produkcji wdrożono go dwa lata później w 1975 r. Elka 103 należy do większej rodziny urządzeń z serii 100, produkowanych przede wszystkim na eksport do innych krajów bloku wschodniego.
Kalkulator ma niewielkie rozmiary, także bez wahania możemy określić go jako kieszonkowy. Obudowa wykonana została z dwóch plastikowych części w różnych kolorach. Panel frontowy, jeśli możemy go tak nazwać, ma kolor czarny i nieco chropowatą teksturę, jego większą część zajmuje dwudziestu klawiszowa klawiatura. Przyciski są plastikowe i mają dość duży skok, poza tym nie są zbyt precyzyjne i zdarza się, że pojedyncze wciśnięcie wygeneruje kilka takich samych cyfr. Powyżej klawiatury umieszczono metalową blaszkę z wycięciem na włącznik oraz półprzezroczysty, czerwony panel chroniący wyświetlacz.
Elka 103 jest kalkulatorem podstawowym, obsługującym sześć operacji matematycznych, ale na uwagę zasługuje fakt, że urządzenie wyposażone zostało w pamięć.
Tył kalkulatora wykonano z naprawdę ładnie wyglądającego pomarańczowego plastiku. Urządzenia z serii elka 100 mogły występować w trzech wersjach kolorystycznych – pomarańczowej, żółtej i zielonej. Przy czym sam model 103 pojawia się tylko w kolorze pomarańczowym (wersja pierwsza) i żółtym (wersja druga) nie udało mi się znaleźć żadnych zdjęć elki 103 w zielonym kolorze.
Na spodzie urządzenia znalazła się klapka koszyka na baterie, cztery gumowe stópki oraz dwie śrubki, które pierwotnie zasłonięte były przez tabliczkę znamionową, ale niestety w moim egzemplarzu jej nie ma.
Naklejka, której zdjęcie znalazłem w internecie, zawierała informacje o modelu, eksporterze, zasilaniu i kraju pochodzenia.
Pod klapką znalazło się miejsce na cztery baterie AA zasilające urządzenie. Co ciekawe znalazła się tutaj również materiałowa wstążka, która umieszczona pod bateriami ułatwi ich późniejsze wyjęcie. Z takim rozwiązaniem do tej pory spotkałem się tylko w japońskich kalkulatorach Sharpa. W miejscu na baterie umieszczone zostały dodatkowe dwie śrubki trzymające obudowę w całości.
Co kryje wnętrze?
Po odkręceniu czterech śrubek możemy rozłożyć kalkulator na dwie części – frontową z klawiaturą i wyświetlaczem oraz tylną z bateriami i płytą główną. Obie części połączone są ze sobą wiązką przewodów.
Konstrukcja klawiatury oparta została na płytce PCB, to ona tworzy jej szkielet. Na tym samym laminacie umieszczony został wyświetlacz. Płytka połączona jest z plastikową obudową dzięki dwóm filarkom widocznym po lewej stronie. Odkręcając je, możemy dostać się do wnętrza klawiatury, ale należy to robić ostrożnie, tak aby plastikowe przyciski nie wypadły ze swoich miejsc.
Działanie przycisków oparte zostało na metalowych blaszkach, przylutowanych do płytki PCB. Wciskając przycisk, naciskamy na blaszkę, która tworzy elektryczne połączenie między polem na laminacie a samą sobą.
Na płytce umieszczono także dwa pola tworzące razem z ruchomym przełącznikiem konstrukcję umożliwiająca włączenie kalkulatora. Przesuwając przełącznik, łączymy lub rozłączamy połączenie między dwoma obszarami na PCB.
Fizyczne przyciski zintegrowane zostały z obudową kalkulatora i działają na zasadzie niewielkich dźwigienek, które zawsze wracają na swoje miejsce. Zobaczyć możemy też ruchomy włącznik. Jako że urządzenia z serii elka 100 dzieliła ta sama obudowa, to powyżej włącznika znalazły się dwa dodatkowe otwory, w których umieszczano inne przełączniki, oczywiście w wyższych modelach.
Wyświetlacz to klasyczna dla kalkulatorów wywodzących się z gospodarki centralnie planowanej konstrukcja. Złożony jest on z dziewięciu cyfr, każda po 7 segmentów, natomiast sam pojedynczy segment składa się z trzech struktur świecących. Mimo tak dużej ilości segmentów wyświetlacz posiada stosunkowo mało wyprowadzeń. Dzieje się tak, ponieważ do sterowania wykorzystywana jest jedna magistrala, przez co wyświetlacz musi być multipleksowany.
Wyświetlacze tego typu produkowane były również w Polsce przez zakłady CEMI. Nasza rodzima konstrukcja oznaczana była jako CQYP95. Jednak ten egzemplarz pochodzi prawdopodobnie z Czechosłowacji, ponieważ to właśnie wyświetlacze z tego kraju posiadały czarny laminat.
Wróćmy teraz do drugiej części obudowy elki 103. Większą jej część zajmuje koszyk na baterie, ale znalazła się tutaj też płyta główna oraz gniazdo dla zewnętrznego zasilacza.
Płyta główna jest dość mała i składa się z niewielu elementów. Mamy tutaj, 6 tranzystorów, 4 diody, 17 rezystorów i 5 kondensatorów. Jednak w oczy rzucają się dwa największe elementy, czarny prostopadłościan będący transformatorem o oznaczeniu TP024 oraz główny procesor A5502CB.
O układzie A5502CB nie wiadomo zbyt wiele. Jego producentem jest Rockwell International firma, która rozwiązana została na kilka mniejszych spółek w 2001 roku, poza tym z oznaczenia 7648 możemy wywnioskować, że konstrukcja wyprodukowana została 48 tygodnia 1976 roku. Chip stosowany był też w innym Bułgarskim kalkulatorze – elka 130, przez co wiemy, że dzisiejszy bohater nie wykorzystuje pełnych możliwości układu. Elka 130 była modelem wyższym obsługującym więcej funkcji obliczeniowych. Co ciekawe oba urządzenia, czyli model 103 i 130 mogły być też oparte na nieco innym scalaku A5502PB, prawdopodobnie była to ulepszona wersja A5502CB o identycznej funkcjonalności.
Na spodzie płyty głównej nie znajdziemy żadnych elementów, są tutaj tylko bardzo ładnie poprowadzone ścieżki.
Jak z elki 103 zrobić elke 130?
Jak już wspominałem elka 103 i elka 130 to dość podobnie konstrukcję oparte na tym samym układzie, z tą różnicą, że model 130 wykorzystywał w pełni moc drzemiącą w procesorze. W takim razie można zadać pytanie, czy możliwości modelu 103 można zwiększyć? Okazuje się, że tak. W tym celu należy dodać trzy zworki na płytce klawiatury. Autor modyfikacji eksperymentował na drugiej wersji elki 103 w żółto-czarnej obudowie, której PCB klawiatury różni się względem mojego egzemplarza, dlatego nie chcąc uszkodzić kalkulatora, nie przeprowadziłem tego typu modyfikacji u siebie.
Zdarzają się przypadki, w których producent wypuszcza urządzenie, które już w dniu premiery jest przestarzałe, pozbawione nowoczesnych rozwiązań. Przykładem takiego sprzętu może być radziecki kalkulator Электроника MK-33 (Elektronika MK-33), ale czy na pewno?
Na początku lat 70′ XX wieku Japońskie przedsiębiorstwo CANON produkowało głównie profesjonalne kalkulatory biurowe. Ich jakość była naprawdę wysoka, wszak w tamtym czasie Japończycy specjalizowali się przede wszystkim w sprzętach przemysłowych, których jakość wykonania z założenia jest lepsza w porównaniu do urządzeń konsumenckich.
Źródła:
- https://en.wikipedia.org/wiki/ELKA
- https://vintage-technology.club/pages/calculators/e/elka103o.htm
- https://www.vintage-technology.club/pages/calculators/e/elka103y.htm
- https://www.flickr.com/photos/wisbey/319080147
- https://www.calculator.org/calculators/Elka_103.html
- http://www.calcuseum.com/SCRAPBOOK/BONUS/33495/1.htm
- http://www.calcuseum.com/SCRAPBOOK/BONUS/18514/1.htm
- https://en.wikipedia.org/wiki/Rockwell_International