Na początku lat 70. inżynierowie z Leningradzkiego Stowarzyszenia Oprzyrządowania Elektronicznego „Swietłana” (Светлана) rozpoczęli pracę nad następną kalkulatora Электроника C3-07 (Elektronika C3-07). Urządzenie to było dość prostą konstrukcją z zaledwie piętnastoma klawiszami, co oznacza, że niektóre funkcję musiały być przypisane do tego samego przycisku. Takie rozwiązanie było dość problematyczne, nie raz zdarzały się pomyłki, a i samo wstukiwanie odpowiedniej sekwencji trwało dość długo. W następcy modelu C3-07 konstruktorzy musieli wyeliminować te niedogodności.
Następca o oznaczeniu C3-22 (Электроника C3-22) pojawił się w 1976 roku. Kalkulator był podobny do swojego poprzednika, ale obudowa była znacznie większa. Dzięki większej ilości klawiszy rozwiązano problem – dwóch funkcji przypisanych do jednego przycisku. Urządzenie obsługiwało dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie, obliczanie procentów, operacje na stałych, oraz zmiana znaku liczby. Obudowa wykonana została z plastiku, który mógł występować w różnych wariantach kolorystycznych. Wyświetlacz stanowi w rzeczywistości pojedyncza lampa VFD oddzielona szybką z półprzezroczystego zielonego plastiku, w moim egzemplarzu jest ona niestety pęknięta. Klawiatura jest dość toporna, a same klawisze mają duży skok, za to na plus można zaliczyć fakt, że przyciski wykonane zostały metodą wtrysku z dwóch odcieni tworzywa, dzięki czemu oznaczenia klawiszy przetrwały do dziś. Kalkulator podobnie jak inne urządzenia z lat 70. zasilany jest napięciem sieciowym, niestety przewodu nie można odpiąć tak jak w Elwro 144, jest on integralną częścią urządzenia. Warto też wspomnieć, że w 1987 roku kalkulator ten przemianowany został z Электроника C3-22 na Электроника MK22. Była to jednak tylko zmiana nazwy, funkcjonalnie nadal było toto samo urządzenie.
Na spodzie urządzenia nie znajdziemy nic poza kilkoma śrubkami i dość durzą tabliczką informującą nas, że jest to mikrokalkulator elektronika wykonany w ZSRR. Dodatkowo znalazła się tutaj data produkcji pierwszy miesiąc lub kwartał 1985 roku oraz numer seryjny.
Złoty medal WOGN (https://elektronika.su/all/elektronika-s3-22/)
Ciekawostką jest fakt, że kalkulator Электроника C3-22 w 1977 roku zdobył złoty medal na Moskiewskich targach VDNKh (Ogólnorosyjskie Centra Wystawowe).
Ile kolorów, tyle wersji
Электроника C3-22 wersja 09 (https://sprzedajemy.pl/kalkulator-elektronika-c3-22-zsrr-parczew-2-0010c9-nr62662478)
Jak już wcześniej wspomniałem kalkulator Электроника C3-22 mógł występować w wielu wariantach kolorystycznych. Trzeba jednak wiedzieć, że wraz z kolorem obudowy różnić mogło się też wnętrze, dokładniej mam tutaj na myśli zastosowane układy scalone oraz lampę wyświetlacza.
Kalkulator występował w 11 wersjach – wersja 01 (beżowo/biały), wersja 02 (cyjanowo/niebieska), wersja 03 (siwo/brązowa), wersja 04 (siwa), wersja 05 (siwo/czerwona), wersja 06 (pomarańczowo/czarna), wersja 07 (pomarańczowo/biała), wersja 08 (czerwono/siwa), wersja 09 (czerwona), wersja 10 (biało/niebieska), wersja 11 (biała).
Na zdjęciu powyżej możecie zobaczyć egzemplarz w czerwonym kolorze (wersja 09), natomiast mój kalkulator to wersja 11 w całości wykonana z białego plastiku.
Co kryje wnętrze?
Po odkręceniu kilku śrubek można zdjąć wierzchnią część obudowy i zajrzeć do wnętrza urządzenia. Od razu widać, że całość wolnej przestrzeni zajmuje obwód drukowany, a w zasadzie dwa, ponieważ transformator umieszczony został na osobnej płytce. Sama płyta główna jest nieco pochylona do przodu. Główny obwód drukowany jest dość skromny, można tutaj znaleźć klawiaturę będącą jego integralną częścią, główny procesor w fantazyjnej obudowie, wyświetlacz będący pojedynczą lampą VFD oraz pojedyncze elementy elektroniczne w sekcji zasilania.
Na osobnym PCB umieszczono transformator sieciowy, który dysponuje dość sporą ilością odczepów (+0,7V, -24V, -27V, +3,15V, -30V). Dzięki osobnej płytce napięcie sieciowe oddzielone jest od reszty urządzenia. Tuż obok transformatora umieszczony został też włącznik umożliwiający uruchomienie kalkulatora.
W górnej części płyty głównej umieszczona została sekcja zasilania złożona z ośmiu diod półprzewodnikowych pozbawionych jakichkolwiek oznaczeń oraz rezystorów i kondensatorów tworzących filtry RC wygładzające napięcie.
Wyświetlacz kalkulatora stanowi pojedyncza lampa VFD mogąca wyświetlić trzynaście cyfr, ale wykorzystywane jest dwanaście. Wyprowadzenia lampy umieszczono po obu stronach, znalazły się tam też plastikowe elementy trzymające ją w miejscu. W moim egzemplarzu lampa posiada, po lewej stronie symbol koła oraz pionowej i poziomej linii, ale nie są one wykorzystywane.
Электроника C3-22 wnętrze jednej z wcześniejszych wersji (http://www.leningrad.su/museum/show_big.php?n=1661)
We wcześniejszych wersjach kalkulatora można znaleźć inną lampę pozbawioną symboli po lewej stronie i posiadającą, aż czternaście cyfr. Jeśli jesteśmy już przy wczesnych wersjach tego kalkulatora, to możemy przejść do najciekawszej kwestii, czyli głównego procesora.
Jak podaje większość źródeł opisujących ten kalkulator, urządzenie oparto na trzech układach scalonych. K145IKK6 – jednostka arytmetyczno-logiczna (okrągła obudowa z wyprowadzeniami po każdej stronie), K145GG1 – generator impulsów zegarowych (okrągły element w lewym górnym rogu) i K145IP8 – układ wejścia/wyjścia (prostokątna obudowa, pozłacane wyprowadzenia). Chipy te możecie zobaczyć na fotografii powyżej.
Jednak późniejsze wersje kalkulatora Электроника C3-22, takie jak moja oparte były na zupełnie innym układzie scalonym o oznaczeniu K145BX1. W rzeczywistości chip ten łączył funkcję wszystkich trzech wcześniej opisanych układów. Trzeba przyznać, że scalak ten umieszczony został w naprawdę fantazyjnej obudowie. Została ona wykonana ze szkła i metalu, a sama pokrywa z oznaczeniem została przylutowana. Co ciekawe ten typ obudowy stosowano tylko i wyłącznie w Leningradzkiej fabryce Swietłana. Układ posiada, aż 48 wyprowadzeń, które to wykonane zostały z aluminium. Chip ten stosowany był, także w innych radzieckich kalkulatorach.
Niestety tak jak w przypadku innych rosyjskich układów, tak i tutaj próżno szukać jakiejkolwiek dokumentacji. Musi nam wystarczyć fakt, że układ K145BX1 jest pełnoprawnym chipem, który można zastosować w kalkulatorze, bez konieczności stosowania innych układów peryferyjnych. Jako ciekawostkę mogę podać, że według „Książki informacyjnej o zawartości metali szlachetnych w wyrobach i elementach ogólnego zastosowania przemysłowego. Zatwierdzonej przez pierwszego sekretarza KPZR w 1985 r. oraz Ministerstwo Obrony Narodowej ZSRR w 1986 r.” układ K145BX1 posiada w swoim wnętrzu dokładnie 0,0028 grama złota.
Zajrzeć możemy też na spód płyty głównej. Jest on pozbawiony jakichkolwiek elementów elektroniczny, widzimy tutaj tylko ścieżki łączące komponenty, z których zbudowano kalkulator.
Trochę się w Polsce Ludowej kalkulatorów produkowało. Były modele dedykowane dla zwykłego Kowalskiego, naukowe konstrukcje dla profesorów, drukujące dla księgowych czy też kieszonkowe dla uczniów szkół. Podstawowym i chyba jednym z najpopularniejszych modeli był Elwro 144, klasyczna bazowa konstrukcja, na której podstawie powstało sporo innych kalkulatorów produkowanych przez zakłady Elwro we Wrocławiu. Dzisiaj chciałbym opowiedzieć wam o ostatniej ewolucji modelu 144, czyli kalkulatorze Elwro 151.
Na mojej stronie pojawiały się już materiały o kalkulatorach z Polski, Niemiec, ZSRR, USA czy nawet Japonii, ale nigdy nie przygotowałem opisu urządzenia z Bułgarii. Czas to zmienić.
Źródła:
- http://www.leningrad.su/museum/surf.php?cat=10
- http://www.leningrad.su/museum/show_big.php?n=1661
- https://elektronika.su/all/elektronika-s3-22/
- https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_C3-22
- https://www.cpu-world.com/forum/viewtopic.php?p=204987