Elwro 105LN jest jednym z pierwszych kalkulatorów biurowych, które produkowano we Wrocławskich zakładach Elwro. Urządzenie to jest bezpośrednim następcą modelu 105L i tak naprawdę pierwszym produkowanym masowo od początku lat 70. Konstrukcja ta jest bardzo ciekawa zarówno pod względem rozwiązań technicznych, ale i historii, która to nie jest taka oczywista.
Kalkulator na pierwszy rzut oka przypomina inne konstrukcję z okresu PRLu. Obudowa wykonana została z plastiku w dwóch kolorach, wyróżniającym się elementem są tutaj przyciski w niebieskim kolorze. Co ciekawe przyciski wykonane zostały metodą wtrysku dwóch tworzyw w różnym kolorze jednocześnie, dzięki temu ich oznaczenia widoczne są do dziś. W części roboczej kalkulatora znajduje się jeszcze pokrętło, służące do zmiany ilości wyświetlanych cyfr po przecinku i przycisk włączający urządzenie, którego tak naprawdę funkcja jest nieco inna niż tylko zamknięcie obwodu elektrycznego.
Po wciśnięciu przycisku klapka podskoczy i naszym oczom ukaże się wyświetlacz złożony z dwunastu lamp VFD i pojedynczej czerwonej lampki w lewym górnym rogu, która symbolizuje znak minusa. Jak już wspomniałem, przycisk sieciowy nie zamyka obwodu elektrycznego, a zwalnia tylko blokadę klapki wyświetlacza. Czy w takim razie po podłączeniu do prądu kalkulator cały czas działa? Nie, wewnątrz umieszczona została niewielka krańcówka, aktywowana właśnie przez podnoszącą się klapkę wyświetlacza. Jeśli ją zamkniemy, krańcówka rozłączy obwód i wyłączy w ten sposób urządzenie.
Elwro 105LN obsługuje cztery podstawowe działania matematyczne w logice arytmetycznej. Oznacza to, że najpierw wprowadzana jest liczba, a potem jej znak. Chcąc wykonać działanie 6-5 należało wprowadzić 6 (+) 5 (-). Kalkulator nie posiadał pamięci, ale mógł wyświetlać stałą ilość cyfr po przecinku (0, 2, 3, 4), wybieraną jak już wcześniej wspomniałem pokrętłem.
Zajrzyjmy do wnętrza urządzenia
Po zdjęciu tylnego panelu i odkręceniu dwóch śrubek pod spodem można rozłożyć kalkulator na dwie części i zajrzeć do jego wnętrza.
Na górnej części obudowy umieszczona została klawiatura, mechanizm klapki wyświetlacza i zielona przesłona lamp VFD. W drugiej części obudowy znajduje się płyta główna kalkulatora. Zarówno sekcja zasilania, jak i część logiczna umieszczona została na pojedynczym obwodzie drukowanym. Elementów na płycie głównej jest dość sporo. Mózgiem kalkulatora jest układ MK6010 firmy Mostek, powyżej znajdziemy pięć układów hybrydowych, które sterują lampami VFD oraz oczywiście same lampy tworzące wyświetlacz. Na płytce znalazło się też trochę tranzystorów, rezystorów i kondensatorów.
Sekcja zasilania jest dość rozbudowana, ale nic w tym dziwnego w końcu kalkulator zasilany jest napięciem sieciowym. Zasilacz oparty jest na transformatorze JS4/3/57G wyprodukowanym przez Zakłady Transformatorów Radiowych UNITRA-ZATRA w Skierniewicach. Na płycie znajduje się też mostek prostowniczy i kilka elementów wygładzających napięcie. Po prawej stronie widoczna jest też wcześniej wspomniana krańcówka, aktywowana przez klapkę wyświetlacza.
Działanie kalkulatora opiera się przede wszystkim na tym pojedynczym chipie MK6010L. Jest to konstrukcja dość udana wprowadzona do produkcji w październiku 1971 roku i używana w wielu modelach kalkulatorów. Producentem tego układu jest zachodnie przedsiębiorstwo MOSTEK założone przez byłych pracowników Texas Instruments. Trzeba przyznać, że chip wygląda naprawdę ciekawie, krzem zamknięty w czarnym kwadracie umieszczono na ceramicznym podłożu, a same wyprowadzenia układu są pozłacane.
Będąc w temacie mózgu tego urządzenia można wspomnieć o pewnej ciekawostce. Przy pierwszej wersji tego materiału wspomniałem tylko o białym kruku, jakim jest układ CT5001 firmy Cal-Tex Semiconductor, montowany zamiast chipu MK6010L. Co ciekawe od tamtego czasu udało mi się taką konstrukcję zdobyć. Niestety jest to tylko płyta główna w dodatku niekompletna. Brakuje części sekcji zasilania oraz lamp VFD, które widać ktoś nieumiejętnie wylutował niszcząc ścieżki po drugiej stronie. Sam laminat wyprodukowany został w Toruńskich zakładach TORAL i ze względu na inny układ oraz odmienne elementy różni się od oryginału pod względem prowadzenia ścieżek. Niestety ciężko mi powiedzieć, skąd wzięła się ta konstrukcja. Mogę jedynie podejrzewać, że jest to inwencja twórcza polskich inżynierów, którzy przerobili oryginalne urządzenie.
Zatrzymaj się też na moment przy hybrydowych układach sterujących lampami VFD. W moim kalkulatorze są to chipy polskiej produkcji o oznaczeniu GC-003 (ciekawe czy IV 73 oznacza czwarty miesiąc/kwartał 1973 roku). Elementy wyprodukowane zostały najprawdopodobniej przez jeden z dwóch zakładów Telpodu – OBREM (Ośrodek-Badawczo Rozwojowy… nie udało mi się znaleźć pełnego rozwinięcia skrótu, ale firma miała swoją siedzibę prawdopodobnie w Krakowie) lub OBRMHiR (Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Mikroelektroniki Hybrydowej i Rezystorów). Sterownik wyświetlacza w Elwro 105LN mógł być też oparty na układach JRC IC-3552, chipy w formacie czarnych prostopadłościanów.
Wyświetlacz, jak już wcześniej wspomniałem, zbudowany jest z dwunastu lamp VFD, które przytrzymywane są przez prowadnicę z tworzywa sztucznego. W lewym górnym rogu widoczna jest też lampka, służąca za symbol minusa.
Same lampy również nie zostały wyprodukowane w zakładach któregoś z krajów komunistycznych. Jest to konstrukcja japońska o oznaczeniu DG10 i pochodzi z zakładów FUTABA. Co ciekawe firma ta funkcjonuje nadal i obecnie zajmuje się produkcją wyświetlaczy VFD, LCD i OLED.
Na płycie głównej obok procesora można też zobaczyć tranzystory w dość fantazyjnych obudowach.
Po drugiej stronie płyty głównej nie znajdziemy nic prócz ścieżek. Ciekawe są jednak dwie rzeczy – po pierwsze widoczny od razu napis JAPAN, po czym można wnioskować, że płytka pochodzi właśnie z tego kraju. Na uwagę zasługuje również plastikowe złącze umożliwiające podpięcie klawiatury. Jego obecność oznacza, że mój kalkulator pochodzi najprawdopodobniej z wczesnych lat produkcji. W późniejszych latach ze względu na koszty produkcji zrezygnowano z takiego rozwiązania i przewody lutowano bezpośrednio do PCB.
Kto tak naprawdę stworzył Elwro 105LN?
Procesor produkcji zachodniej, lampy japońskie, nawet na samej płycie głównej widnieje napis JAPAN. Myślę, że sporo z was zadaje sobie teraz pytanie – kto tak naprawdę zaprojektował ten kalkulator? Jedynymi polskimi akcentami w tej konstrukcji są sterowniki lamp VFD wyprodukowane w zakładach Telpodu oraz transformator UNITRA-ZATRA, ale nic dziwnego, bo przecież w Japonii mamy innych standard napięcia.
Prawda jest taka, że Elwro 105LN pod względem projektu nie był polską konstrukcją. Kalkulator powstał w oparciu o japoński Exec 120-DN stworzony przez firmę Busicom. Na zdjęciu możecie zobaczyć wnętrze tego urządzenia, które jest niemal identyczne jak środek Elwro 105LN.
W latach 1971-1975 brał udział we wstępnych rozmowach w Polsce i w Japonii, a następnie w negocjacjach z firmami CHORI i BUSICOM, które doprowadziły do podpisania przez Biuro Handlu Zagranicznego ELWRO umowy na zakup „knowhow” na produkcję bardzo nowoczesnych na owe czasy kalkulatorów elektronicznych, które w polskiej wersji wdrożono do wielkoseryjnej produkcji pod nazwą ELWRO 105L. W stosunku do wcześniej produkowanych w ELWRO kalkulatorów był to duży skok w zakresie konstrukcji i technologii, co skutkowało przede wszystkim niezawodnością użytkowania. Opanowanie produkcji tego kalkulatora, przy sukcesywnym wprowadzaniu polskich podzespołów, pozwoliło zdobyć nowe doświadczenia konstrukcyjne i technologiczne, które dały podwaliny dla własnych opracowań kolejnych Elwrowskich kalkulatorów.
Myślę, że fragment ten będący wspomnieniami Pana Mgr inż. Andrzeja Myszkiera w pełni wyjaśnia skąd w Polsce wziął się kalkulator Elwro 105LN.
Trzeba przyznać, że stopniowe wprowadzanie polskich podzespołów do japońskiego kalkulatora rzeczywiście się powiodło – własne sterowniki lamp, przerobiona sekcja zasilania, polskiej produkcji elementy pasywne. Biorąc pod uwagę, że Elwro 105LN był drugim produkowanym w Polsce kalkulatorem, to wprowadzenie tych wszystkich zmian jest sporym sukcesem.
Tak więc czy model 105LN to polska konstrukcja? I tak i nie, bo z jednej strony kalkulator produkowany był we Wrocławskich zakładach Elwro, w późniejszym czasie nawet z polskich komponentów, ale jego konstrukcja wywodzi się z Japonii i tak naprawdę to tam urządzenie to zostało zaprojektowane.
Zobacz też:
Jakiś czas temu opowiadałem o jednym z pierwszych produkowanych w Polsce kalkulatorów - Elwro 105LN, dzisiaj nadszedł czas przyjrzeć się jednemu z jego następców.
Trochę się w Polsce Ludowej kalkulatorów produkowało. Były modele dedykowane dla zwykłego Kowalskiego, naukowe konstrukcje dla profesorów, drukujące dla księgowych czy też kieszonkowe dla uczniów szkół. Podstawowym i chyba jednym z najpopularniejszych modeli był Elwro 144, klasyczna bazowa konstrukcja, na której podstawie powstało sporo innych kalkulatorów produkowanych przez zakłady Elwro we Wrocławiu. Dzisiaj chciałbym opowiedzieć wam o ostatniej ewolucji modelu 144, czyli kalkulatorze Elwro 151.
Źródła:
- http://www.calcuseum.com/SCRAPBOOK/BITMAP/BONUS/16404/_SMD34869_XL.htm
- https://web.archive.org/web/20200213221445/http://computermuseum.informatik.uni-stuttgart.de/dev_en/bsicm_120/bsicm_det.html
- https://elwrowcy.pl/
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Elwro_105LN
- https://www.tomaszgrebski.pl/blog/maszyny-liczace/pierwszy-polski-kalkulator-elwro-105-ln
- https://www.nac.gov.pl/